Uzależnienia mają złożone podłoże, na które wpływają zarówno czynniki środowiskowe, jak i genetyczne. Wychowanie w rodzinie dotkniętej nałogiem lub przebywanie w środowisku, gdzie używki są normą, zwiększa ryzyko ich nadużywania. Podobnie silne przeżycia emocjonalne, takie jak stres w dzieciństwie, mogą skłaniać do sięgania po substancje psychoaktywne. Co więcej, badania naukowe sugerują, że pewne geny mogą zwiększać podatność na uzależnienia, choć same w sobie nie są ich bezpośrednią przyczyną.
Gen COMT i Skłonność do Uzależnień
Badania prof. Williama R. Lovallo z Uniwersytetu w Oklahomie wskazują na związek między genem COMT a podatnością na uzależnienia. Gen ten odpowiada za regulację poziomu dopaminy – neuroprzekaźnika wpływającego na odczuwanie przyjemności i nagradzanie organizmu. Dopamina jest kluczowa dla pozytywnych emocji, takich jak zakochanie czy zadowolenie, ale także dla odczuć związanych z konsumpcją alkoholu i narkotyków.
Mutacja genu COMT może obniżać zdolność radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, szczególnie jeśli osoba doświadczyła stresu w dzieciństwie. Taka zmniejszona odporność na stres może prowadzić do wcześniejszego kontaktu z używkami, nawet przed 15. rokiem życia, co znacząco zwiększa ryzyko uzależnienia w dorosłości.
Kluczowe wnioski badań Lovallo:
- Gen COMT nie jest „genem uzależnienia”, ale może zwiększać podatność na uzależnienia w określonych warunkach środowiskowych.
- Mutacja genu sama w sobie nie prowadzi do nałogu, ale w połączeniu z czynnikami ryzyka, takimi jak stres w dzieciństwie, może znacznie zwiększyć prawdopodobieństwo sięgania po używki.
- Profilaktyka i wsparcie psychologiczne dla dzieci narażonych na traumatyczne doświadczenia mogą ograniczyć rozwój nałogów.
Wczesne Kontakty z Używkami – Kluczowe dla Uzależnienia
Badania Lovallo podkreślają, że wiek pierwszego kontaktu z alkoholem, papierosami czy narkotykami odgrywa istotną rolę w rozwoju uzależnienia. Im młodszy wiek inicjacji, tym większe ryzyko późniejszego nałogu. Z tego powodu działania profilaktyczne powinny koncentrować się na młodzieży, zanim dojdzie do eksperymentowania z używkami.
Rola Dopaminy w Mechanizmie Uzależnień
Dopamina jest neuroprzekaźnikiem kluczowym dla odczuwania przyjemności i motywacji. Jednak jej rola nie ogranicza się jedynie do wzmacniania pozytywnych emocji. Badania naukowców z Maryland School of Medicine wykazały, że dopamina pomaga unikać negatywnych doświadczeń, takich jak ból czy strach.
W eksperymencie z udziałem szczurów stymulowanie wydzielania dopaminy pomagało zwierzętom szybciej unikać nieprzyjemnych bodźców, takich jak lekkie porażenie prądem. Te wyniki pokazują, że dopamina może chronić przed potencjalnymi zagrożeniami, co częściowo tłumaczy jej rolę w mechanizmie uzależnień.
Uzależnienia a Stany Lękowe i Depresja
Dysfunkcja dopaminy może również tłumaczyć skłonność osób z depresją i lękami do popadania w uzależnienia. Brak równowagi w układzie nagrody prowadzi do poczucia bezradności, a używki stają się dla takich osób formą „samoleczenia”. Jednocześnie ich organizm gorzej radzi sobie z neutralnymi bodźcami, interpretując je jako potencjalne zagrożenie.
Co Oznaczają Te Odkrycia dla Profilaktyki?
Badania profesora Lovallo oraz naukowców z Maryland dostarczają istotnych informacji na temat mechanizmów uzależnień. Zamiast skupiać się jedynie na skutkach nałogów, możemy podjąć działania profilaktyczne na wczesnym etapie życia jednostki, zanim uzależnienie się rozwinie. Wsparcie psychologiczne dzieci narażonych na stres oraz edukacja dotycząca wpływu genetyki na zdrowie mogą odegrać kluczową rolę w ograniczaniu ryzyka.
Podsumowanie
Uzależnienia to złożone zjawisko wynikające z interakcji czynników genetycznych, środowiskowych i emocjonalnych. Gen COMT, choć nie jest bezpośrednią przyczyną nałogów, może zwiększać podatność na ich rozwój w połączeniu z trudnymi doświadczeniami życiowymi. Zrozumienie mechanizmów działania dopaminy i wpływu genetyki na zachowanie otwiera nowe możliwości w zapobieganiu uzależnieniom i ich skutkom.
Kluczem jest wczesna edukacja, wsparcie dzieci i młodzieży oraz tworzenie środowiska, które minimalizuje czynniki ryzyka. Dzięki temu możemy skuteczniej przeciwdziałać problemowi uzależnień w przyszłości.
Tekst powstał pod nadzorem merytorycznym
Sebastian Nowakowski
Od wielu lat pracuje jako specjalista psychoterapii uzależnień prowadząc terapię grupową i indywidualną dla osób uzależnionych , współuzależnionych i z syndromem DDA.